Máy in là phát minh có ảnh hưởng nhất trong thiên niên kỷ trước. Bây giờ mọi người sử dụng máy tính để tìm kiếm kiến thức chung & cả về y tế trên Internet.

Trước khi có Internet, kiến thức y học chủ yếu chỉ giới hạn trong các sách giáo khoa và tạp chí y khoa, phần lớn thông tin chỉ được trình bày cho các bác sĩ và y tá dưới dạng sách y tế và tạp chí. Thời điểm đó, bệnh nhân phải tin tưởng vào kiến thức và kinh nghiệm của bác sĩ khi họ đưa ra phác đồ chẩn đoán và phương thức điều trị cho mình. Còn bây giờ, bệnh nhân thường tự tham khảo trên Internet trước khi gặp bác sĩ !.

Internet đã mở rộng sự sẵn có của thông tin y tế. Hàng chục nghìn trang web y tế đang tồn tại và mọi người lướt Internet để biết các thông tin y tế hàng ngày. Một nghiên cứu ở 12 quốc gia nhận thấy gần 50% số người tìm kiếm thông tin y tế trên Internet để tự chẩn đoán và 75% trong số những người này không kiểm tra về tính chính xác của lời khuyên y tế trực tuyến. Và một số bệnh nhân tìm kiếm kiến thức y tế để quyết định xem họ có cần gặp bác sĩ hay không !.

Do đó, ngày nay khi bệnh nhân đến phòng khám về một vấn đề gì, thường họ tự trang bị rất nhiều thông tin về chẩn đoán của họ có thể là gì, quá trình chẩn đoán của họ nên như thế nào và họ muốn có những lựa chọn điều trị nào. Còn khi bệnh nhân đến bệnh viện để phẫu thuật, thường họ cũng đã tự trang bị rất nhiều thông tin về bệnh tật, về ca phẫu thuật đang chờ xử lý và thậm chí cả các lựa chọn gây mê cho họ !.

Thực tế có một số trang web y tế là vô giá (vd PubMed), và nhiều trang web khác lại kém tin cậy & có thể trình bày nhiều thông tin không chính xác, gian lận hoặc lừa đảo, thường nhằm mục đích bán sản phẩm hoặc dịch vụ.

Làm thế nào để công chúng có thể phân biệt liệu thông tin y tế trên Internet có đáng tin cậy hay không?

Có các điểm chính sau đây để xác định xem nguồn thông tin y tế trực tuyến đó có đáng tin cậy hay không:

(1) Trang web hoặc app cho phép dễ dàng biết được ai chịu trách nhiệm về trang web, app và thông tin của trang web, app đó.

(2) Nếu người hoặc tổ chức phụ trách trang web hoặc app không trực tiếp viết tài liệu, trang web hoặc app phải xác định rõ nguồn gốc của thông tin.

(3) Các trang web hoặc app liên quan đến sức khỏe nên cung cấp thông tin về chứng chỉ y tế của những người đã chuẩn bị hoặc xem xét tài liệu trên trang web hoặc app.

(4) Bất kỳ trang web hoặc app nào yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân đều phải giải thích chính xác những gì trang web hoặc app sẽ làm và sẽ không làm với thông tin đó.

(5) Ở Mỹ, FED và Ủy ban Thương mại Liên bang là các cơ quan chính phủ liên bang giúp bảo vệ người tiêu dùng khỏi những tuyên bố sai lệch hoặc gây nhầm lẫn về sức khỏe trên Internet, rất tiếc ở VN còn chưa có !.

Vào thế kỷ 20, chúng ta đã được cảnh báo rằng “đừng tin tất cả những gì bạn đọc trên báo”.

Và nay, ở TK 21. lời khuyên đó có thể được mở rộng thành “đừng tin tất cả những gì bạn đọc trên Internet”.

Chỉ đọc các trang web y tế có uy tín để biết thông tin y tế của bạn và trên hết, hãy dựa vào (các) bác sĩ của “riêng” bạn để quản lý các vấn đề y tế của bạn & gia đình bạn.

(From Dr Richard Novak, Giáo sư tại Stanford & PS: Bản thân tôi khi viết app H199i, thấy nền tảng android có vẻ ít đòi hỏi khắt khe về các yếu tố tin cậy cần có nêu trên (nhưng cũng mất 4 tháng mới ‘lên kệ’). Riêng với nền tảng iOs dùng cho iphone, họ yêu cầu rất chặt chẽ về các thông tin và độ tin cậy, nguồn và gốc…nên dù thiết kế lập trình đã xong cũng phải mất gần 1 năm mới ‘lên kệ’ nổi).

Thông báo về cuộc gặp mặt tại Đồ Sơn Ngày 02/7/22, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hội Đinh Ngọc Sỹ và Trưởng ban liên lạc Lê Kế Sơn (!), Ban liên lạc cựu sinh viên Khoá 7, Học viện quân y, đã đồng thuận kế hoạch tổ chức cuộc gặp mặt nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày tựu trường như sau:
1) Thời gian: Từ ngày 26 đến ngày 28, tháng 8 năm 2022
2) Địa điểm: Trung tâm điều dưỡng Hải Yến (Bộ Công an), Khu 1, Đồ Sơn, Hải Phòng
3) Thành phần: Các cựu sinh viên Khoá 7 và vợ, chồng.
4) Chương trình: Ngày thứ nhất (26/8):…

Tại sao hai người tốt lại không có hôn nhân tốt đẹp?
MẸ & CHA, TÔI & CHỒNG
Bài: Thanh Hà

Mẹ & cha

Mẹ tôi là một người rất tốt, từ nhỏ tôi đã thấy bà nỗ lực gìn giữ gia đình như thế nào.

Bà dậy từ sáng sớm, nấu một nồi cháo nóng hổi đem cho cha tôi ăn. Bởi vì cha tôi có bệnh dạ dày nên bữa sáng chỉ ăn được cháo. Mẹ còn nấu một nồi cơm cho các con ăn, vì các con đang tuổi phát triển, cần ăn cơm, thì cả ngày đi học mới không bị đói.

Buổi chiều, mẹ luôn khom lưng cọ rửa xoong nồi. Những chiếc nồi nhà chúng tôi, cái nào cái ấy đều sáng choang có thể soi gương được, hoàn toàn không có vết bẩn nào.

Buổi tối, mẹ nỗ lực ngồi xổm lau sàn nhà, từng ly từng tí một. Sàn nhà tôi còn sạch hơn cả đầu giường nhà khác, đi chân trần cũng không bám một hạt bụi nào.

Mỗi tuần, mẹ đều đem giường chiếu ra phơi nắng, khiến giường chiếu luôn thơm mùi nắng.

Mẹ tôi là một phụ nữ cần cù và nghiêm túc. Nhưng trong mắt cha tôi, mẹ không giống như một người bạn đời. Trong quá trình tôi trưởng thành, cha tôi đã mấy lần bày tỏ sự cô đơn trong hôn nhân, không được mẹ thấu hiểu.

Cha tôi là một người đàn ông có trách nhiệm, ông không hút thuốc, không uống rượu, làm việc nghiêm túc, cẩn thận, hằng ngày đi làm và trở về đúng giờ. Nghỉ hè, cha còn đặt thời khóa biểu hè cho chúng tôi, sắp xếp thời gian học hành, lao động và nghỉ ngơi. Ông là người cha làm hết chức trách của mình, đôn đốc con cái học tập.

Cha thích chơi cờ, viết thư pháp, đắm chìm trong thế giới của thư tịch cổ.

Cha tôi là người đàn ông tốt, nhưng cha cũng không phải là người bạn đời tốt. Trong quá trình tôi trưởng thành, tôi thường thấy mẹ thu mình ở góc sân, len lén khóc thầm.

Cha dùng lời nói, mẹ dùng hành động, đều bày tỏ sự không vui trong hôn nhân.

Trong quá trình trưởng thành, tôi thấy sự bất lực của cha mẹ trong hôn nhân. Tôi cũng thấy, và cảm nhận được họ là người đàn ông, là người phụ nữ tốt như thế này, họ xứng đáng có một cuộc hôn nhân tốt đẹp.

Đáng tiếc là, trong những tháng ngày cha tại thế, cuộc sống hôn nhân của cha mẹ đều trải qua trong trắc trở, và tôi cũng trưởng thành trong sự nghi hoặc khó hiểu.

Tôi tự hỏi: “Hai người tốt, tại sao không có hôn nhân tốt đẹp?”

Sau khi trưởng thành, tôi bước vào hôn nhân, dần dần hiểu được câu trả lời cho câu hỏi này.

Tôi và chồng

Thời kỳ đầu hôn nhân, tôi giống y như mẹ tôi, nỗ lực chăm lo việc nhà, nỗ lực cọ rửa xoong nồi, dao thớt, nghiêm túc dốc hết sức cho cuộc hôn nhân của mình.

Thật lạ là, tôi không vui vẻ. Nhìn chồng tôi, dường như cũng không vui vẻ.

Trong tâm tôi thầm nghĩ, có lẽ là sàn nhà chưa đủ sạch, các món ăn chưa đủ ngon… Thế là, tôi lại càng cố gắng lau sàn nhà, dụng tâm làm cơm… Nhưng chúng tôi vẫn không hạnh phúc.

Một hôm, tôi đang bận rộn lau sàn nhà thì chồng tôi nói: “Em à, đến đây nghe nhạc cùng anh”.

Tôi nói không vui: “Không thấy còn quá nửa sàn nhà chưa lau đó sao?”

Câu nói này vừa thốt ra, tôi ngây người ra. Một câu nói quá đỗi quen thuộc. Trong cuộc hôn nhân của cha mẹ tôi, mẹ cũng thường xuyên nói với cha câu này.

Tôi đang lặp lại cuộc hôn nhân của cha mẹ, cũng đang lặp lại sự không hạnh phúc trong hôn nhân của cha mẹ. Một số lĩnh ngộ đột nhiên xuất hiện trong đầu tôi, tôi nghĩ đến cha, ông luôn cảm thấy không có được người bầu bạn mà ông mong muốn trong hôn nhân. Thời gian mẹ cọ rửa nồi niêu xoong chảo nhiều hơn thời gian bầu bạn với cha rất nhiều. Không ngơi tay làm việc nhà là cách mà mẹ tôi gìn giữ hôn nhân. Mẹ đem lại một ngôi nhà sạch tinh cho cha, nhưng lại không bầu bạn cùng cha. Mẹ bận rộn việc nhà cả ngày, mẹ dùng phương pháp của mẹ để yêu thương cha, phương pháp đó là làm việc nhà.

Còn tôi, tôi cũng đang dùng phương pháp của tôi để yêu thương chồng tôi, phương pháp của tôi cũng chính là phương pháp của mẹ tôi, hôn nhân của tôi dường như cũng đã đi theo hướng “hai người tốt nhưng lại không có hôn nhân tốt đẹp”.

Lĩnh ngộ của tôi khiến tôi đưa ra một sự lựa chọn khác thường: Tôi dùng tay làm việc, ngồi xuống bên chồng, cùng anh nghe nhạc. Nhìn mảnh vải lau sàn nằm xa xa trên sàn nhà, dường như tôi đang nhìn vận mệnh của mẹ tôi.

Tôi nhẹ nhàng hỏi chồng: “Anh cần thứ gì?”

Chồng tôi nói: “Anh muốn em cùng anh nghe nhạc, nhà bẩn một chút cũng không vấn đề. Sau này anh sẽ thuê người giúp việc để giúp đỡ em, em có thể ở bên anh nhiều hơn”.

Tôi nói tiếp: “Em cứ nghĩ anh cần nhà sạch sẽ, có người cơm nước cho anh, có người giặt giũ cho anh…”

Chồng tôi nói: “Đó đều là thứ yếu. Anh muốn em ở bên anh”.

Những lời này của anh khiến tôi giật mình, thì ra mình đã làm bao nhiêu việc vô ích.

Thấu hiểu và thay đổi

Chúng tôi tiếp tục chia sẻ những nhu cầu của nhau, và phát hiện ra rằng, anh cũng đã làm rất nhiều việc vô ích. Chúng tôi đều dùng phương thức của mình để yêu thương người kia, mà không phải là phương thức mà người kia mong muốn.

Từ đó trở đi, tôi lập một bảng liệt kê những nhu cầu của chồng, đặt trước bàn. Chồng tôi cũng làm một bảng các nhu cầu của tôi, để trước bàn của anh. Hơn chục nhu cầu, như rảnh rỗi cùng anh nghe nhạc, có cơ hội thì ôm nhau, buổi sáng trước khi đi làm thì hôn tạm biệt…

Có những mục rất dễ làm, có những mục khá khó, như “nghe anh nói, không cần đề xuất nên làm gì”. Đó là nhu cầu của chồng. Nếu tôi đề xuất nên làm gì với chồng, anh sẽ cảm thấy mình ngốc nghếch. Tôi nghĩ, đây là vấn đề thể diện của đàn ông.

Đây quả thực là một con đường không dễ học đối với tôi, nhưng lại nhẹ nhàng hơn lau sàn nhà rất nhiều. Trong khi các nhu cầu của chúng tôi được thỏa mãn, hôn nhân cũng càng ngày càng tràn đầy sức sống.

Khi tôi mệt, tôi bèn lựa chọn những mục dễ làm, như “mở một bản nhạc thư giãn”. Khi không mệt, tôi liền lập kế hoạch cho những việc như “đi du lịch xa một lần”.

Thú vị là, “đến vườn bách thảo dạo chơi” là mục chung, nhu cầu chung của hai chúng tôi. Mỗi khi hôn nhân có tranh cãi, chúng tôi đi đến vườn bách thảo, và luôn thấy tâm hồn được an ủi.

Thực ra điều này nghĩ là có thể thấy được, chúng tôi vốn yêu thích vườn cây mà biết nhau và yêu nhau, rồi đến với hôn nhân. Trở lại vườn cây là trở lại với tâm tình yêu thương nhau bao nhiêu năm trước.

Hãy làm những điều mà người kia cần chứ không phải là mình muốn trao

Hỏi người kia: “Anh/ em cần thứ gì?”

Câu hỏi này mở ra một con đường hạnh phúc khác của hôn nhân, cuối cùng, hai người tốt cùng bước lên một con đường hạnh phúc.

Hiện nay, tôi cũng đã biết hôn nhân của cha mẹ tôi tại sao không thể nào có được hạnh phúc. Họ đều khăng khăng nắm giữ phương thức của mình để yêu thương người kia, mà không phải dùng phương thức của người kia để yêu thương một nửa của mình.

Như vậy khiến bản thân mệt muốn chết mà người kia vẫn không cảm nhận được. Cuối cùng, trước kỳ vọng về hôn nhân, cả hai dần tâm ý nguội lạnh như tro tàn.

Chỉ cần phương pháp sử dụng đúng, thì mỗi người đều sẽ có được một cuộc hôn nhân tốt đẹp. Hãy làm những thứ mà người kia cần chứ đừng làm những thứ mà mình muốn trao đi. Hôn nhân mỹ mãn không phải là điều gì quá xa vời không với tới được.

Ngành Điều dưỡng với Thời sự chiến tranh Crimea năm 1854-1855/2022 & bà Florence Nightingale (12/5/1820 – 1910).

Nguồn: Thuocchuabenh.vn

1. Sơ lược về lịch sử ngành điều dưỡng thế giới

Việc chăm sóc, nuôi dưỡng bắt đầu từ những bà mẹ. Bà mẹ là người đầu tiên chăm sóc, bảo vệ đứa con từ lúc bé lọt lòng và việc đó được duy trì cho tới ngày nay.

Mặt khác, từ thời xa xưa, do kém hiểu biết, con người tin vào thần linh và cho rằng “thần linh là đấng siêu nhiên có quyền uy”, “thượng đế ban sự sống cho muôn loài… Khi có bệnh họ mời pháp sư đến, vừa điều trị, vừa cầu kinh, sợ hãi và tuyệt vọng van xin thần linh tha mạng sống cho bệnh nhân. Khi có người chết, họ cho rằng đó là tại số, tại trời, tại thần linh không cho sống. Các giáo đường, nhà thờ được xây dựng để thờ thần thánh và dần dần trở thành những trung tâm chăm sóc và điều trị bệnh nhân. Tại đây có các pháp sư trị bệnh và các tín nữ vừa giúp lễ, vừa phụ chăm sóc bệnh nhân. Từ đó hình thành mối liên kết y khoa, điều dưỡng và tôn giáo.

Năm 60, bà Phoebe (Hy Lạp) đã đến từng gia đình có người ốm đau để chăm sóc. Bà được ngưỡng mộ và suy tôn là người nữ điều dưỡng tại gia đầu tiên của thế giới.

Thế kỷ thứ 4, bà Fabiola (La Mã) đã tự nguyện biến căn nhà sang trọng của mình thành bệnh viện, đón những người nghèo khổ đau ốm về để tự bà chăm sóc nuôi dưỡng.

Thời kỳ viễn chinh ở châu Âu, bệnh viện được xây dựng để chăm sóc số lượng lớn những người hành hương bị đau ốm. Cả nam và nữ đều thực hiện việc chăm sóc sức khoẻ cho tất cả mọi người. Nghề điều dưỡng bắt đầu trở thành nghề được coi trọng.

Đến thế kỷ thứ 16, chế độ nhà tu ở Anh và châu Âu bị bãi bỏ. Các tổ chức tôn giáo bị giải tán, dẫn đến sự thiếu hụt trầm trọng người chăm sóc bệnh nhân. Những người phụ nữ phạm tội, bị giam giữ được tuyển chọn làm điều dưỡng thay vì thực hiện án tù, còn những người phụ nữ khác chỉ chăm sóc gia đình mình thôi. Bối cảnh này tạo ra những quan niệm lệch lạc của xã hội đối với điều dưỡng.

Giữa thế kỷ thứ 18 đầu thế kỷ thứ 19, việc cải cách xã hội đã thay đổi vai trò người điều dưỡng. Vai trò của người phụ nữ trong xã hội nói chung cũng được cải thiện. Trong thời kỳ này, một phụ nữ người Anh đã được thế giới tôn kính và suy tôn là người sáng lập ra ngành điều dưỡng, đó là bà Florence Nightingale (1820 – 1910). Bà sinh ra trong một gia đình giàu có ở Anh nên được giáo dục chu đáo. Bà biết nhiều ngoại ngữ, đọc nhiều sách triết học, tôn giáo, chính trị. Ngay từ nhỏ, bà đã thể hiện thiên tính và hoài bão được giúp đỡ người nghèo khổ. Bà đã vượt qua sự phản kháng của gia đình để vào học và làm việc tại bệnh viện Kaiserswerth (Đức) năm 1847. Sau đó bà học thêm ở Paris (Pháp) vào năm 1853. Những năm 1854-1855, chiến tranh Crimea nổ ra, bà cùng 38 phụ nữ Anh khác được phái sang Thổ Nhĩ Kỳ để phục vụ các thương binh của quân đội Hoàng gia Anh. Tại đây bà đã đưa ra lý thuyết về khoa học vệ sinh trong các cơ sở y tế và sau hai năm bà đã làm giảm tỷ lệ chết của thương binh do nhiễm trùng từ 42% xuống còn 2%. Đêm đêm, Florence một mình cầm ngọn đèn dầu đi tua, chăm sóc thương binh, đã để lại hình tượng người phụ nữ với cây đèn trong trí nhớ những người thương binh hồi đó. Chiến tranh chưa kết thúc, Florence đã phải trở lại nước Anh. Cơn “sốt Crimea” và sự căng thẳng của những ngày ở mặt trận đã làm cho bà mất khả năng làm việc. Bà được dân chúng và những người lính Anh tặng món quà 50.000 bảng Anh để chăm sóc sức khoẻ. Vì sức khoẻ không cho phép tiếp tục làm việc ở bệnh viện, Florence đã lập ra hội đồng quản lý ngân sách 50.000 bảng Anh vào năm 1860. Trường điều dưỡng Nightingale cùng với chương trình đào tạo 1 năm đã đặt nền tảng cho hệ thống đào tạo điều dưỡng không chỉ ở nước Anh mà còn ở nhiều nước trên thế giới.

Để tưởng nhớ công lao của bà và khẳng định quyết tâm tiếp tục sự nghiệp mà Florence đã dày công xây dựng. Hội đồng điều dưỡng thế giới đã quyết định lấy ngày 12-5 hàng năm là ngày sinh của Florence Nightingale, làm ngày điều dưỡng quốc tế. Bà đã trở thành người mẹ tinh thần của ngành điều dưỡng thế giới.

Hiện nay ngành điều dưỡng của thế giới đã được xếp là một ngành nghề riêng biệt, ngang hàng với các ngành nghề khác. Có nhiều trường đào tạo điều dưỡng với nhiều trình độ điều dưỡng khác nhau: trung học, đại học, sau đại học. Nhiều cán bộ điều dưỡng đã có bằng thạc sĩ, tiến sĩ và nhiều công trình nghiên cứu khoa học điều dưỡng nhằm nâng cao phát triển thực hành điều dưỡng.

Những người đóng góp quan trọng cho sự phát triển ngành điều dưỡng trên thế giới

THẾ KỶ THỨ 19
Clara Barton: tình nguyện chăm sóc người bị thương và nuôi dưỡng quân nhân liên bang Mỹ trong cuộc nội chiến, phục vụ với tư cách là giám sát điều dưỡng cho quân đội. Điều hành các bệnh viện và các điều dưỡng, thành lập hội chữ thập đỏ tại Hợp chủng quốc Hoa Kỳ vào những năm 1882.

Dorothea Dix: người giám sát các nữ điều dưỡng quân y trong cuộc nội chiến, có toàn quyền và trách nhiệm tuyển mộ và huấn luyện cho tổ chức điều dưỡng quân y. Bà là người đi tiên phong cải cách trong việc điều trị người bệnh tâm thần.
Mary Ann Bickerdyke: tổ chức các bữa ăn, giặt là quần áo, dịch vụ cấp cứu, và là giám sát viên điều dưỡng trong cuộc nội chiến.

Louise schuyler: điều dưỡng trong cuộc nội Florence Nightingale (1820-1910)chiến. Bà đã trở về New York và lập ra hội cứu tế từ thiện, tổ chức này đã làm việc để cải tiến việc chăm sóc ngừơi bệnh tại Bệnh viện Bellevue. Bà đã đề nghị cần có các tiêu chuẩn cho việc đào tạo điều dưỡng.

Linda Richards: một điều dưỡng được đào tạo lần đầu tiên tại Hoa Kỳ, một nữ sinh tốt nghiệp từ bệnh viện New England dành cho phụ nữ và trẻ em ở thành phố Boston, thuộc tiểu bang Massachusette vào năm 1873. Bà đã trở thành giám sát điều dưỡng ca đêm tại Bệnh viện Bellevue vào năm 1874 và đã bắt đầu công việc lưu trữ hồ sơ và viết các y lệnh chăm sóc.

Jane Addams: cung cấp các dịch vụ điều dưỡng xã hội tại các khu dân cư, người lãnh đạo cho quyền của phụ nữ, người được nhận giải thưởng Nobel hòa bình 1931.

Lillian Wald: tốt nghiệp từ bệnh viện New England dành cho phụ nữ và trẻ em vào năm 1879 và là điều dưỡng da đen đầu tiên của Hoa Kỳ.

Harisst Tubmasn: một điều dưỡng, một người theo chủ nghĩa bãi nô lệ. Bà hoạt động trong phong trào xe điện ngầm trước khi tham gia đội quân liên bang trong cuộc nội chiến.

Mary Agnes Snively: Hiệu trưởng trường điều dưỡng tại bệnh viện Đa khoa Toronto, và là một trong những người sáng lập hội điều dưỡng Canada.

Sojourner Truth: một người điều dưỡng không chỉ chăm sóc thương binh trong cuộc nội chiến, mà còn tham gia vào phong trào hoạt động của phụ nữ. – Isabel

HamptonRobb: người lãnh đạo điều dưỡng và đào tạo điều dưỡng, bà đã tổ chức trường điều dưỡng tại bệnh viện John Hopkins, bà đã đề xướng những quy định kể cả giới hạn giờ làm việc trong ngày, viết sách giáo khoa để sinh viên điều dưỡng học tập. Bà là chủ tịch đầu tiên của các điều dưỡng liên kết với các cựu sinh viên điều dưỡng Mỹ và Canada (mà sau này trở thành hội điều dưỡng Mỹ).

THẾ KỶ 20
Mary Adelaid Nutting: một thành viên của phân khoa ở đại học Columbia, bà là một giáo sư điều dưỡng đầu tiên trên thế giới, cùng với Lavinia Dock, xuất bản quyển sách 4 tập về lịch sử điều dưỡng.

Ellizabeth Smellie: một thành viên của một nhóm chăm sóc sức khoẻ cộng động, đã tổ chức quân đoàn phụ nữ Canada trong suốt chiến tranh thế giới lần thứ 2.

Lavinia Dock: một người lãnh đạo điều dưỡng và là một nhà hoạt động cho quyền của phụ nữ, đã đóng góp cho việc sửa đổi hiến pháp, đưa đến quyền bỏ phiếu cho phụ nữ.

Mary Breck Enridge: thành lập trường điều dưỡng Frontier và là một trong những trường nữ điều dưỡng đầu tiên ở Mỹ.

2. Sơ lược lịch sử phát triển ngành điều dưỡng Việt Nam

Cũng như thế giới, từ xa xưa các bà mẹ Việt Nam đã chăm sóc, nuôi dưỡng con cái và gia đình mình. Bên cạnh những kinh nghiệm chăm sóc của gia đình, các bà đã được truyền lại các kinh nghiệm dân gian của các lương y trong việc chăm sóc người bệnh. Lịch sử y học của dân tộc ghi rõ phương pháp dưỡng sinh, đã được áp dụng trong việc điều trị và chăm sóc người bệnh. Hai danh y nổi tiếng thời xưa của dân tộc ta là Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác và Tuệ Tĩnh đã sử dụng phép dưỡng sinh để trị bệnh rất có hiệu quả.

Thời kỳ Pháp thuộc, người Pháp đã xây nhiều bệnh viện. Nên trước năm 1900, họ đã ban hành chế độ học việc cho những người muốn làm việc ở bệnh viện. Việc đào tạo không chính quy mà chỉ là “cầm tay chỉ việc”. Họ là những người giúp việc thạo kỹ thuật, vững tay nghề và chỉ phụ việc cho các bác sĩ người Pháp mà thôi.

Năm 1901, mở lớp nam y tá đầu tiên tại Bệnh viện Chợ Quán nơi điều trị bệnh tâm thần và hủi. Ngày 20-12-1906, toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định thành lập ngạch nhân viên điều dưỡng bản xứ. Năm 1910, lớp học rời về Bệnh viện Chợ Rẫy để đào tạo y tá đa khoa. Ngày 01-121912, công sứ Nam Kỳ ra quyết định mở lớp nhưng mãi đến ngày 18/06/1923 mới mở trường điều dưỡng bản xứ. Do chính sách của thực dân Pháp không tôn trọng người bản xứ và coi y tá chỉ là người giúp việc nên về lương bổng chỉ được xếp ở ngạch hạ đẳng. Năm 1937, Hội Chữ thập đỏ Pháp tuyển sinh lớp nữ y tá đầu tiên ở Việt Nam lớp học tại 38 Tú Xương Năm 1924. Hội y tá ái hữu và Nữ hộ sinh Đông Dương thành lập, người sáng lập là cụ Lâm Quang Thiêm, nguyên giám đốc Bệnh viện Chợ Quán. Chánh hội trưởng là ông Nguyễn Văn Mân. Hội đã đấu tranh với chính quyền thực dân Pháp yêu cầu đối xử công bằng với y tá bản xứ, và sau đó cho y tá được thi chuyển ngạch trung đẳng.

Sau cách mạng tháng 8 năm 1945, nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa vừa mới thành lập đã phải bước ngay vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Lớp y tá đầu tiên được đào tạo 6 tháng do GS. Đỗ Xuân Hợp làm hiệu trưởng được tổ chức tại quân khu X (Việt Bắc). Những y tá vào học lớp này được tuyển chọn tương đối kỹ lưỡng.Sau đó liên khu III cũng mở lớp đào tạo y tá. Năm 1950, ta mở nhiều chiến dịch, nhu cầu chăm sóc thương bệnh binh tăng mạnh. Cần đào tạo y tá cấp tốc (3 tháng) để cung cấp nhiều y tá cho kháng chiến đáp ứng công tác quản lý chăm sóc và phục vụ người bệnh. Trong những năm 1950, Cục Quân y cũng đã mở một số lớp đào tạo y tá trưởng, nhưng chương trình chưa được hoàn thiện. Mặt khác, kháng chiến rất gian khổ, ta có ít máy móc y tế, thuốc men cũng rất hạn chế, nên việc điều trị cho bệnh nhân chủ yếu dựa vào chăm sóc và chính nhờ điều dưỡng mà nhiều thương bệnh binh bị chấn thương, đoạn (cụt) chi do những vết thương chiến tranh, sốt rét ác tính đã qua khỏi.

Năm 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi. Đất nước ta bị chia làm 2 miền. Miền Bắc bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục chịu sự xâm lược của đế quốc Mỹ.

Ở MIỀN NAM
Năm 1956 có trường Cán sự điều dưỡng Sài gòn, đào tạo Cán sự điều dưỡng 3 năm. Năm 1968 do thiếu điều dưỡng trầm trọng nên đã mở thêm ngạch điều dưỡng sơ học 12 tháng chính quy gọi Tá viên điều dưỡng tại các trường điều dưỡng. Hội Điều dưỡng Việt Nam tại miền Nam được thành lập. Hội xuất bản nội san điều dưỡng. Năm 1973 mở lớp điều dưỡng y tế công cộng 3 năm tại Viện Quốc gia y tế công cộng.

Ở MIỀN BẮC
Năm 1954, Bộ Y tế đã xây dựng chương trình đào tạo y tá sơ cấp hoàn chỉnh để bổ túc cho số y tá học cấp tốc trong chiến tranh. Năm 1968, Bộ Y tế xây dựng tiếp chương trình đào tạo y tá trung cấp, tuyển sinh học hết cấp 2 (hết lớp 7) với thời gian đào tạo y tá trung học 2 năm 6 tháng. Khóa đầu tiên đào tạo của lớp y tá được tổ chức tại Bệnh viện E trung ương, Bệnh viện Việt Đức (đào tạo chuyên khoa), Bệnh viện Bạch Mai và sau đó được xây dựng thành trường Trung học Y tế Bạch Mai trực thuộc Bộ Y tế. Đồng thời Bộ Y tế cũng gửi giảng viên của hệ này đi tập huấn ở Liên Xô, Ba Lan, CHDC Đức từ năm 1975, tiêu chuẩn tuyển chọn vào y tá trung học cần trình độ văn hóa cao hơn (tốt nghiệp hết cấp 3), học sinh được tuyển chọn bắt buộc phải tốt nghiệp trung học phổ thông hay bổ túc văn hóa và chương trình đào tạo cũng hoàn thiện hơn.
Việc đào tạo điều dưỡng trưởng cũng đã được quan tâm. Ngay từ năm 1960, một số bệnh viện và trường trung học y tế trung ương đã mở lớp đào tạo y tá trưởng như lớp Trung học y tế Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện E Hà Nội. Tuy nhiên, chương trình và tài liệu giảng dạy chưa được hoàn thiện. Ngày 21/11/1963, Bộ trưởng Bộ Y tế ra quyết định về chức vụ y tá trưởng ở các cơ sở điều trị: bệnh viện, Viện điều dưỡng.

Năm 1975, kháng chiến chống Mỹ thắng lợi, đất nước được thống nhất. Bộ Y tế đã thống nhất chỉ đạo công tác chăm sóc và điều trị bệnh nhân ở cả hai miền. Từ đó, chương trình đào tạo điều dưỡng được thống nhất chung là đào tạo Y tá trung học, học 2 năm 6 tháng.

Năm 1982, Bộ Y tế ban hành chức danh y tá trưởng bệnh viện và y tá trưởng khoa.
Năm 1985, Bộ Y tế thành lập tổ nghiên cứu y tá và một số bệnh viện đã xây dựng phòng điều dưỡng, thí điểm tách ra khỏi phòng y vụ tại bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Đa khoa Uông Bí.

Ngày 14 tháng 7 năm 1990, Bộ Y tế ban hành quyết định số 570/BYT-QĐ thành lập phòng Y tá điều dưỡng trong các bệnh viện có trên 150 giường bệnh. Ngày 14 tháng 3 năm 1992 Bộ trưởng Bộ Y tế ra quyết định thành lập phòng y tá trong Vụ Điều trị của Bộ Y tế và đến năm 1996, Bộ Y tế chính thức bổ nhiệm chức vụ trưởng phòng điều dưỡng đầu tiên.

Năm 1985 ở Đại học Y Hà Nội, tại Vụ Điều trị, Phòng điều dưỡng Vụ Điều trị đã có đóng góp quan trọng vào việc phát triển hệ thống điều dưỡng các cấp.

Năm 1986 về đào tạo điều dưỡng Đại học, năm 1985, Bộ Y tế được Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đồng ý, đã tổ chức khóa đào tạo đại học Cử nhân điều dưỡng tại chức đầu tiên tại Trường Đại học Y Hà Nội, năm 1986 tại Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh và đến năm 1996 tổ chức khóa đào tạo Đại học Cử nhân điều dưỡng chính quy.

Năm 1999 Bộ Y tế chính thức ban hành chức vụ điều dưỡng trưởng tại Sở Y tế. Việc đào tạo điều dưỡng cao đẳng bắt đầu từ năm 1993 và hiện nay Bộ Y tế đang từng bước nâng cấp các trường trung cấp y lên thành trường cao đẳng y tế. Từ năm 2003 chương trình đào tạo điều dưỡng trung cấp rút ngắn từ 2 năm 6 tháng, xuống còn 2 năm.

Năm 2006, Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh được Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép mở đào tạo thạc sĩ điều dưỡng đầu tiên của Việt nam, chương trình được ThS. ĐD Trần Thị Thuận và nhóm Hội điều dưỡng Nhịp cầu thân hữu biên soạn.

Riêng về đào tạo điều dưỡng trưởng, liên tục từ năm 1982 đến nay nhiều lớp điều dưỡng trưởng đã được tổ chức tại các trường Trung học Kỹ thuật Y tế Trung ương I (nay là Đại học Kỹ thuật y tế Hải Dương), Trung học Kỹ thuật Y tế Trung ương III (nay là Khoa điều dưỡng kỹ thuật y học Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh) lớp THYT Bạch Mai, Cao đẳng y tế Nam Định (nay là Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định).
Đến 2005, chương trình Quản lý điều dưỡng được Bộ Y tế chỉnh lý thành chương trình đào tạo điều dưỡng trưởng dùng đào tạo chung cho các điều dưỡng trưởng khoa, điều dưỡng trưởng bệnh viện toàn quốc.

3. Sự ra đời và phát triển của Hội điều dưỡng
Năm 1986, khu vực thành phố Hồ Chí Minh mở đại hội thành lập Hội Điều dưỡng thành phố Hồ Chí Minh. Năm 1989, Hội Điều dưỡng thủ đô Hà Nội và Hội Điều dưỡng tỉnh Quảng Ninh ra đời, sau đó lần lượt một số tỉnh thành khác cũng thành lập Hội Điều dưỡng, thôi thúc sự ra đời của Hội Điều dưỡng Việt Nam. Được sự cho phép của chính phủ trong Quyết định 375 – CT, ngày 26 tháng 10 năm 1990, Hội Y tá – Điều dưỡng Việt Nam mở đại hội lần thứ nhất tại hội trường Ba Đình lịch sử. Nhiệm kỳ thứ nhất của BCHTW Hội là 3 năm (1990 – 1993). BCH có 31 ủy viên ở cả hai miền. Bà Vi Thị Nguyệt Hồ là chủ tịch, ba phó chủ tịch là: cô Trịnh Thị Loan, cô Nguyễn Thị Niên, ông Nguyễn Hoa. Tổng thư ký là ông Phạm Đức Mục.

Ngày 26 tháng 3 năm 1993, Đại hội đại biểu Y tá điều dưỡng toàn quốc lần thứ 2 (nhiệm kỳ 1993 – 1997) được tổ chức tại Bộ Y tế và Ban chấp hành mới gồm 45 ủy viên, chủ tịch là bà Vi Thị Nguyệt Hồ, ba phó chủ tịch là: ông Nguyễn Hoa, cô Trịnh Thị Loan, ông Phạm Đức Mục (kiêm tổng thư ký).

Năm 1997, đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 3 (nhiệm kỳ 1997 – 2001) được tổ chức tại hội trường Thống Nhất – thành phố Hồ Chí Minh. Ban chấp hành gồm có chủ tịch là bà Vi Thị Nguyệt Hồ, ba phó chủ tịch là cô Trịnh Thị Loan phụ trách các tỉnh phía Nam, ông Nguyễn Hoa phụ trách các tỉnh miền Trung và ông Phạm Đức Mục phụ trách các tỉnh phía Bắc, trong nhiệm kỳ này ban tổ chức cán bộ của chính phủ sau này là Bộ Nội vụ đã đồng ý đổi tên Hội Y tá – Điều dưỡng Việt Nam thành Hội Điều dưỡng Việt Nam.

Năm 2002, đại hội đại biểu toàn quốc, Hội Điều dưỡng Việt Nam được tổ chức nhiệm kỳ 4 tại Hà Nội. Trong nhiệm kỳ này Hội Điều dưỡng Việt Nam đã có nhiều đóng góp xây dựng các chính sách và tiêu chuẩn thực hành điều dưỡng, nhà nước đã đổi tên ngành Y tá thành ngành Điều dưỡng.

Đến nay, hội đã phát triển tại 59 tỉnh thành và có hơn 40.000 hội viên. Sự hoạt động của hội đã góp phần cùng nhà nước, Bộ Y tế thúc đẩy ngành Điều dưỡng phát triển, động viên điều dưỡng thêm yêu nghề nghiệp và thúc đẩy công tác chăm sóc tại các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh. Trong quá trình phát triển của ngành Điều dưỡng Việt Nam từ khi đất nước được thống nhất đến nay, chúng ta đã được nhiều tổ chức điều dưỡng quốc tế giúp đỡ cả về tinh thần, vật chất và kiến thức. Trong các tổ chức đó phải kể đến đội ngũ điều dưỡng của Thụy Điển. Trong một thời gian dài (từ 1980 đến nay), tổ chức SIDA Thụy Điển đã liên tục đầu tư cho việc đào tạo hệ thống điều dưỡng. Nhiều chuyên gia điều dưỡng Thụy Điển đã để lại những kỷ niệm tốt đẹp cho anh chị em điều dưỡng Việt Nam như Eva Johansson, Lola Carlson, Ann Mari Nilsson, Marian Advison, Ema Sun. Tổ chức Y tế thế giới cũng đã cử những chuyên gia điều dưỡng giúp chúng ta như Chieko Sakamoto, Margret Truax, Miller Theresa, Kathleen Fristch cùng nhiều chuyên gia điều dưỡng của tổ chức Care International, tổ chức Khoa học Mỹ – Việt, hội Nhịp cầu Thân hữu, Vietnam Outreach, Hội Điều dưỡng Canada, v.v. Các bạn đã giúp chúng ta cả về kinh phí, kiến thức và tài liệu. Chúng ta không thể quên được sự giúp đỡ quý báu của các bạn điều dưỡng quốc tế. Chính các bạn đã giúp đỡ chúng ta hiểu rõ nghề nghiệp của mình và phấn đấu cho sự nghiệp Điều dưỡng Việt Nam phát triển.

Qua đây chúng ta cũng thấy lịch sử ngành Điều dưỡng Việt Nam gắn liền với lịch sử phát triển của đất nước, trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Tuy ngành Điều dưỡng Việt Nam chưa được coi là một ngành riêng biệt, nhưng đã được quan tâm và có nhiều cống hiến to lớn cho ngành Điều dưỡng được phát triển mạnh về tổ chức và đào tạo từ năm 1990. Chính nhờ công tác điều dưỡng mà nhiều thương bệnh binh đã được cứu sống trong điều kiện rất khó khăn. Chúng ta có quyền tự hào về ngành Điều dưỡng của chúng ta, về các điều dưỡng viên được phong danh hiệu anh hùng như: Hà Nguyên Thụy (chống Pháp), Trần Thị Huynh (chống Mỹ ở miền Nam) và Phòng điều dưỡng Việt Nam – Thụy Điển Uông Bí được nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng thời kỳ đổi mới.

Những thành tựu của ngành Điều dưỡng Việt Nam hiện nay chính là sự kết tinh truyền thống và kinh nghiệm của những người đi trước truyền lại cho những thế hệ điều dưỡng hôm nay và mai sau. Điều dưỡng chúng ta quyết phát huy truyền thống của dân tộc, của ngành Điều dưỡng Việt Nam, không ngừng học tập, rèn luyện để tiến bộ, góp phần xây dựng và phát triển ngành Điều dưỡng Việt Nam.

Tư liệu từ phía Mỹ :
BARE FEET, IRON WILL (CHÂN TRẦN, CHÍ THÉP)
James G. Zumwalt
Câu chuyện của Trung tá Thủy quân Lục chiến – James G. Zumwalt – con trai Đô đốc chỉ huy trưởng lực lượng Hải quân Mỹ tại Việt Nam.
(Phần trích về Quân Y Việt Cộng)

Trong chiến tranh Việt Nam, mối quan tâm lớn nhất của mỗi người lính chiến là sự hỗ trợ y tế một khi bị thương trên chiến trường.
Đối với lính Mỹ, sự hỗ trợ này nằm trong tầm tay. Việc cứu thương có ảnh hưởng tới nhuệ khí của quân đội nên sự chăm sóc y tế luôn được khẩn trương thực hiện. Việc chuyển thương bằng trực thăng cho phép binh lính Mỹ được chữa trị thường chỉ sau vài giờ.
Người Việt Nam ở bên kia chiến tuyến cũng đặc biệt quan tâm tới y tế, nhưng họ lại không có những điều kiện tương tự để chăm sóc cho thương binh của mình.
Có một sự khác biệt về thời gian phục vụ tại Việt Nam đối với một binh sĩ Mỹ so với một người lính Việt Nam. Lính Mỹ thường chỉ tham chiến tại Việt Nam trong mười hai tháng. Việc biết trước ngày xuất ngũ về mặt nào đó có tác dụng nâng cao ý chí cho binh lính Mỹ – mỗi buổi mai thức dậy đánh dấu một ngày nữa trôi qua, cũng có nghĩa là thời gian phục vụ tại Việt Nam được trừ bớt một ngày. Nhưng đối với các chiến binh Việt Nam, không bao giờ có khái niệm “người sắp về”. Đối với họ, thời gian chinh chiến là vô hạn.
Để tồn tại và duy trì chức năng của một bệnh viện chiến trường, nhóm của ông Đài đã phải ứng biến trong hoàn cảnh khắc nghiệt. “Thiếu thốn đủ đường. Chúng tôi thậm chí không có dao phẫu thuật”.
Đài và các thành viên trong bệnh viện nhanh chóng tìm ra cách thức để bù khuyết cho thiếu thốn. Ông rất hài lòng trước sự tìm tòi sáng tạo của nhân viên trong việc sử dụng những thiết bị dường như chẳng liên quan gì tới y tế. Điều trớ trêu là những vật dụng không liên quan tới y tế mà họ sử dụng vào mục đích chữa bệnh ấy lại đến từ một nguồn rất dồi dào nhưng lại ngoài mong đợi – đó là Chính phủ Mỹ.
Trong rất nhiều thiếu thốn mà Bệnh viện Quân y 211 đối mặt, thiếu thiết bị mổ là một bài toán nan giải. Ông Đài kể về việc xoay xở của đội ngũ nhân viên: “Chúng tôi sử dụng mảnh kim loại, thường là từ số bom không phát nổ của Mỹ. Chúng tôi lấy kim loại từ những quả bom đó để làm dao mổ và một số thiết bị khác. Chúng tôi cũng dùng kim loại từ vỏ đạn pháo, hoặc mảnh nhôm từ xác máy bay. Tất cả các nhu cầu về y tế được đáp ứng theo kiểu này – từ thiết bị phẫu thuật, hộp tiệt trùng y cụ, ống nghe…”.
Ông Đài nhấn mạnh: “Chúng tôi không bỏ phí thứ gì mà người Mỹ cung cấp”. Bất cứ phế liệu nào cũng được tháo tung rồi chế tác để sử dụng vào việc này việc kia. Chẳng hạn như pháo sáng được người Mỹ thả xuống vào ban đêm để quan sát hoạt động của quân Bắc Việt bên dưới đã cung cấp vật liệu cho rất nhiều ứng dụng: ống pháo sáng được dùng làm ống nghe; dây dù được tách ra để làm chỉ khâu y tế; vải dù dùng để băng bó.
Khi phát hiện máy bay rơi, người ta nhanh chóng đến tìm kiếm những vật liệu còn sót lại để dùng. Dây điện được tháo từ máy bay, sau đó tách vỏ cao su ra khỏi lõi kim loại. Vỏ cao su dùng làm ống truyền tĩnh mạch.
“Người Mỹ giúp chúng tôi rất nhiều trong thời buổi thiếu thốn thiết bị”, ông Đài cười.
Bệnh viện cũng thiếu ống tiêm. Một lần nữa, các nhân viên y tế dựa vào trí sáng tạo của mình. “Thoạt tiên, chúng tôi không có cách nào đựng thuốc để tiêm”, ông Đài giải thích. “Chúng tôi phải dùng lại nhiều lần ống tiêm thủy tinh. Sau khi tiêm kháng sinh hoặc một vài loại thuốc khác, chúng tôi giữ lại ống tiêm để dùng tiếp. Nhưng không thể giữ tất cả lại được… Vì thế, chúng tôi quyết định sản xuất ngay tại bệnh viện…Khi có một đơn vị mới từ Hà Nội vào, tôi hỏi sĩ quan chỉ huy rằng anh ấy có người thợ thủ công nào không. Anh ấy có ba người. Họ bảo tôi để làm ống tiêm thì chỉ cần thủy tinh hoặc chai lọ cũ là đủ. Từ đó, việc sản xuất ống tiêm trở nên rất dễ dàng.
Vào giai đoạn này – từ năm 1967 đến 1968 – chúng tôi bắt đầu giải phóng một số vùng ở Campuchia. Bên trong và xung quanh các cơ sở quân sự ở Campuchia có rất nhiều chai bia và sôđa rỗng, một nguồn vật liệu tốt để làm ống tiêm. Những thợ thủ công kia nói với chúng tôi rằng điều quan trọng nhất là xây cái hầm lò để đun thủy tinh. May thay lúc đó không hiểu sao có một ít gạch trong kho. Không biết ai đã lệnh đưa gạch tới đây nhưng chúng tôi có hơn chục viên gạch để làm lò.
Sức nóng của lò cũng là điều quan trọng. Rất dễ để có than củi ở trong rừng. Nhưng than củi không cho sức nóng tốt bằng than đá. Một người ở binh xưởng vũ khí rất rành về lĩnh vực này. Anh ấy nói có thể dùng than củi nhưng không phải loại thường. Đó là loại than củi được đốt trong điều kiện yếm khí. Loại than này cho nhiệt lượng cao. Chúng tôi đã làm theo chỉ dẫn của anh ấy.
Sau khi đã có lò nung và loại than cần thiết, chúng tôi bắt đầu nấu chảy thủy tinh. Các thợ thủ công sau đó thổi thành ống tiêm… Chúng tôi đã vận dụng sự sáng tạo của mình để sản xuất ống tiêm trong suốt cuộc chiến”.
Khi người Mỹ không cung cấp đủ vật liệu cần thiết đáp ứng nhu cầu của bệnh viện, ông Đài lại ứng biến – chẳng hạn khi thiếu chất cồn sát trùng dẫn đến tình trạng nhiễm trùng.
“Chúng tôi có một ít thuốc khử trùng mang từ Bắc vào”. Đài nhớ lại. “Nhưng thiếu cồn trầm trọng. Vì thế tôi cử nhân viên tới gặp ‘người dân tộc’. (Người Việt Nam gọi các nhóm dân tộc ít người bản địa sống ở vùng rừng núi là “người dân tộc” hoặc đơn giản chỉ là “dân tộc”.) Họ biêt cách làm cồn. Họ thường nấu rượu – rượu gạo. Nhưng vấn đề khó khăn ở đây là chúng tôi không biêt cách ủ men. Vì thế chúng tôi tới gặp người dân tộc để tìm hiểu xem họ dùng lá cây gì để gây men. Sau đó, chúng tôi trồng sắn để lấy tinh bột phục vụ cho việc nấu cồn”.
Đội ngũ nhân viên Bệnh viện Quân y 211 còn học cách sử dụng chất liệu thảo mộc để chữa bệnh từ người dân tộc. Một số thứ dùng để gây buồn ngủ; một số khác được sử dụng như vitamin.
“Chúng tôi còn học từ đồng bào dân tộc cách để trị sốt rét – chẳng hạn như dùng giun đất”, ông Đài cho biết. “Chúng tôi nấu giun đất lên và lấy chất nhớt của nó để trị bệnh”. Những phương pháp này chưa có cơ sở lý luận khoa học, ông Đài nhìn nhận, nhưng người dân tộc thiểu số – dù có cuộc sống lạc hậu – xét về khía cạnh ứng dụng thảo mộc để chữa bệnh thì họ là bậc thầy. “Gần đây”, ông đưa dẫn chứng, “có một bài báo trên tạp chí ở Pháp cho biết cộng đồng y khoa đã nhìn nhận giá trị của loài giun đất”.
Việc cung cấp điện năng tối thiểu cho bệnh viện cũng là thách thức lớn. Ở những nơi có suối nước, người ta có thể xây trạm thủy điện nhỏ. Nhưng thông thường, họ dựa vào máy phát chạy dầu. Ông Đài hồi tưởng, trước năm 1967, “không có dầu để chạy máy phát nên quân của chúng tôi phải phục kích các đoàn xe đối phương để cướp dầu”.
Nhưng các trường hợp cấp cứu thì không thể chờ đợi dầu được. Bác sĩ phải phẫu thuật ngay khi người bị thương được đưa đến, dù lúc đó có dầu để chạy máy phát hay không. Vì thế, đối với đơn vị của ông Đài, nhiều khi phải dùng một nguồn năng lượng có sẵn – sức người. Người ta nối một chiếc xe đạp vào máy phát. Lúc Bác sĩ Đài đã sẵn sàng phẫu thuật cho bệnh nhân, một người có sức khỏe được cử ra đạp xe để làm chạy máy phát. Ban đầu đèn điện trong phòng mổ nhập nhòe khi máy phát hoạt động. Đến lúc người lính kia bắt được nhịp, đèn sáng ổn định hơn, và Bác sĩ Đài bắt tay vào phẫu thuật. Người lính đạp xe kia trở thành chiếc phao cứu sinh cho bệnh nhân, cung cấp điện thắp sáng trong phòng mổ cũng như vận hành các thiết bị liên quan. Khi người lính này mệt, người khác sẽ lên thay.
“Đôi khi”, ông Đài kể, “tôi phẫu thuật suốt đêm với nguồn điện được cung cấp bằng hình thức ấy”.
Việc thiếu điện còn gây ra nhiều vấn đề khác, chẳng hạn không thể dùng tủ lạnh để bảo quản máu. Những người lính khỏe mạnh không thể hiến máu vì họ phải giữ sức để chiến đấu ngoài mặt trận. Vì thế, trách nhiệm hiến máu dồn lên vai các nhân viên bệnh viện.
“Đội ngũ nhân viên y tế thường xuyên hiến máu”, ông Đài hồi tưởng. “Tôi cũng đã nhiều lần hiến máu cho bệnh nhân… Tôi thường hiến máu sau, chứ không phải trước, mỗi ca phẫu thuật”. (Vì lý do trên mà người ta phải thực hiện việc truyền máu trực tiếp từ người cho tới người nhận và không bao giờ vượt quá năm mươi đến một trăm mililít. Trước khi rời Hà Nội, các nhân viên đã được kiểm tra nhóm máu nên họ biết rằng mình có thể hiến cho ai và không thể hiến cho ai. Khi có người lính bất tỉnh và không xác định được nhóm máu của anh ta, một nhân viên nhóm máu O sẽ là người cho máu).
Đội ngũ y tế ở đây còn đối mặt với tình trạng thiếu giấy trầm trọng. Ông Đài diễn giải: “Chúng tôi cần ghi chú tình hình sức khỏe bệnh nhân nhưng lại thiếu giấy. Ban đầu, không có mẩu giấy nào. Chúng tôi thường bóc nhãn chai lọ rồi viết vào mặt sau”.
Mỗi năm, ông Đài thường tuyên dương các thành viên của bệnh viện vì những đóng góp cá nhân của họ, tặng họ giấy chứng nhận thành tích. Nhưng vì thiếu giấy trầm trọng, rốt cuộc ông đã sử dụng những tấm bằng khen để viết nhật ký sức khỏe bệnh nhân. Thế là đến lúc trao giải, ông phải vắt óc suy nghĩ phương cách mới. “Tôi chẻ tre ra và dùng mặt bên trong để viết bằng khen”, ông chia sẻ.
Sự thiếu thốn thường trực và nghiêm trọng nhất đó là thực phẩm. Nhiệm vụ cung cấp thức ăn lại dồn lên đầu đội ngũ nhân viên y tế, vốn đã phải căng sức với công việc chăm sóc và bảo vệ an toàn cho bệnh nhân.
Ông Đài kể: “Chúng tôi hầu như không được cung cấp lương thực, thực phẩm. Thế nên nhân viên phải tự xoay xở. Trong suốt tám năm, chúng tôi thường xuyên trồng sắn, chứ gạo nhận từ quân đội rất ít. Cùng với gạo, quân đội cũng cung cấp ít muối, bột ngọt. Nhưng chúng tôi phải trồng sắn để có cái ăn. Quân đội chu cấp gạo cho tất cả bệnh nhân là quá may mắn rồi. Chúng tôi còn tổ chức các nhóm săn và đánh cá để cái thiện bữa ăn. Đánh cá thì dùng lưới; còn đi săn thì dùng súng AK-47(súng tiểu liên tự động).
Chúng tôi săn lợn lòi, nai và khỉ. Khỉ là một phần thực phẩm dồi dào. Có lần, thậm chí chúng tôi còn giết thịt một con cọp. Chúng tôi cũng săn voi – rất nhiều voi. Trong năm đầu tiên ở miền Nam, chúng tôi giết mười tám con voi… Mỗi con voi cho hàng trăm cân thịt. Khi bắn hạ được một con voi, số thịt nào mà không bảo quản được thì phải ăn càng nhanh càng tốt. Mỗi con voi có thể cho chúng tôi thức ăn trong chừng một tháng.
Thịt (voi) bắt đầu ôi và bốc mùi sau hai mươi bốn giờ nên phải tìm cách để bảo quản. Đôi lúc thịt được trữ trong dòng suối mát. Lúc khác, chúng tôi lại phơi khô. Lại có lúc chúng tôi muối thịt, dù muối ở chốn rừng núi rất khan hiếm”.
Phát hiện con mồi chỉ là một trong nhiều vấn đề mà các thợ săn của ông Đài phải đối mặt. Sau khi giết con voi đầu tiên, họ gặp nhiều khó khăn khác:
“Ban đầu chúng tôi hầu như không thể xẻ thịt voi được vì da chúng rất dày. Một bác sĩ phẫu thuật liền đề nghị mổ bụng voi ra, sau đó đứng vào trong bụng và cắt từ trong ra ngoài. Nhân viên của tôi đã đứng vào bụng voi để xẻ thịt, máu ngập tới mắt cá. Thật khủng khiếp”.
Một số bộ phận của voi được ưa chuộng hơn những phần khác. “Những thứ ăn ngon nhất trong cơ thể voi”, ông Đài chia sẻ kinh nghiệm của một người sành ăn thịt voi,“là vòi và phần gần gan bàn chân”.
Không thể lấy hết thịt từ cơ thể con thú. “Không phải lúc nào chúng tôi cũng có thể róc hết thịt”, Đài cho biết. “Khó mà xẻ thịt ở phía cơ thể con vật tiếp với mặt đất khi bị ngã xuống do trúng đạn. Phần thịt đó bị sức nặng toàn bộ cơ thể voi đè lên nên bị nén rất chặt, không cắt được”.
Khi xẻ thịt voi được rồi, việc vận chuyển cũng là thách thức lớn.
“Chúng tôi hối hả lấy càng nhiều thịt càng tốt”, ông Đài giải thích. “Có điều địa điểm nơi voi bị bắn thường ở rất xa bệnh viện – hầu hết đều cách xa chừng năm mươi cây số để tránh làm lộ cơ sở chữa bệnh. Mỗi khi bắn xong là xạ thủ phải trở về bệnh viện để gọi thêm người tới róc thịt và vận chuyển chiến lợi phẩm. Thời gian cho việc vận chuyển khá dài, đến nỗi nhiều lúc thịt bắt đầu bốc mùi khi về tới nơi”.
Mùi vị thịt voi thật chẳng xứng với công sức mà người ta bỏ ra. “Thịt voi – tương tự thịt cọp – chẳng ngon lành gì”, ông Đài tâm sự.
Dù thế, người ta vẫn cố lấy càng nhiều thứ càng tốt từ con vật bị giết – ngay cả xương cũng được tận dụng. Xương voi và cọp được nghiền nát rồi trộn với một số thứ khác để tạo nên loại rượu thuốc trị thấp khớp.
Việc săn bắt và đánh cá không thể cung cấp đủ thức ăn cho đội ngũ nhân sự bệnh viện. Vì thế họ buộc phải làm ruộng.
“Chúng tôi có một quy định”, ông Đài cho biết. “Mỗi đơn vị đều phải trồng sắn. Phải trồng tới một trăm hécta mỗi năm để có đủ lương thực cho đơn vị. Cách trồng sắn rất thô sơ. Đầu tiên, chúng tôi tìm những khu đất thích hợp trong rừng, tốt nhất là một khu đất phẳng, gần suối. Thông thường những nơi này có nhiều cây cối, chúng tôi phải đốn xuống và chờ đến khi xác cây khô vào tháng Ba hoặc tháng Tư – lúc mùa mưa bắt đầu. Đến lúc đó chúng tôi đốt xác cây để dọn sạch khu đất. Chúng tôi dọn hết các cây còn sót lại. Sau đó thì trồng sắn và lúa. Trỉa lúa là việc rất khó. Chúng tôi dùng hai cây gậy – người đi trước cầm gậy chọc xuống đất tạo thành hai lỗ. Người đi sau thả hạt lúa vào lỗ rồi nhanh chóng khỏa đất để lấp hạt lúa lại, bằng không chim sẽ ăn mất. Rồi chúng tôi chờ tới mùa mưa. Lúa chín và chúng tôi thu hoạch. Việc thu hoạch đều làm bằng tay – không dùng bất cứ công cụ nào, chẳng hạn cái hái, vì loại lúa này rất dễ rụng. Chúng tôi không cắt lúa cũng vì lý do an ninh nữa. Khi đang thu hoạch, máy bay có thể lượn trên đầu. Thế nên việc chừa lại cây lúa là để có chỗ ẩn nấp… Bất cứ nhân viên nào rảnh đều phải lặn lội nguyên ngày từ bệnh viện tới rẫy để thu hoạch… Họ tránh bị phát hiện bằng cách ngồi xổm giữa những bụi lúa, rồi lấy tay tuốt cho hạt lúa rời ra và bỏ vào chiếc giỏ mang sau lưng. Bằng cách này, họ tránh bị phát hiện”.
Lính Việt Nam trong khu vực thường tiếp xúc với các cộng đồng dân tộc ít người, vốn đã định cư ở đây hàng ngàn năm. Ông Đài nhớ lại chuyện liên quan tới một anh lính và cô gái người dân tộc trẻ đẹp. “Người dân tộc rất hồn nhiên”, ông nói. “Có lần chúng tôi dừng chân ở điểm phát lương thực cho bộ đội. Tôi chợt thấy một cô gái dân tộc đứng gần đấy tỏ vẻ rất giận dữ. Người dân tộc rất tốt bụng nhưng cũng dễ nổi nóng. Tôi liền tiến đến và hỏi điều gì khiến cô ấy bực mình như thế. Nhưng cô ta chỉ lặp đi lặp lại: ‘Một là một, hai cũng là một’. Cô ấy cứ nhắc đi nhắc lại câu đó, và sau mỗi lần nói thì nỗi giận dữ càng dâng lên. Tôi cố hỏi cô ta có điều gì phiền toái vậy và câu ‘Một là một, hai cũng là một’ nghĩa là gì. Cô ấy không muốn nói với tôi nhưng tôi cứ nài nỉ mãi. Cuối cùng cô ấy mới chịu nói.
Số là có một anh lính bảo rằng nếu cô cho anh ta sờ vú thì anh ta sẽ tặng cô một chiếc kẹp tóc. Cô gái đồng ý và để cho anh ta làm điều đó. Anh ta tiến tới chạm tay vào cả hai vú của cô – nhưng chỉ đưa cho cô một chiếc kẹp.
‘Anh ta sờ hai bên’, cô gái nói. ‘Lẽ ra anh ta phải đưa cho tôi hai chiếc kẹp’. Khi cô gái kết thúc câu chuyện, tôi hỏi người nào đã làm điều đó với cô. Tôi nhìn quanh và phát hiện một anh lính trẻ đang nhìn chúng tôi rồi chợt quay mặt đi lảng tránh. Tôi biết đó là thủ phạm. Tôi gọi anh chàng và hỏi tại sao lại làm điều đó với người ta. Anh chàng còn rất trẻ, mép lún phún ria. Tôi nói với anh ta rằng làm như vậy là không nên. Và tôi bảo anh ta, giờ đã lỡ làm rồi thì cũng không nên ăn gian làm gì. Anh chàng bối rối thừa nhận: ‘Tại em chỉ có mỗi cái kẹp thôi’”.
Người dân tộc nhiều khi là nguồn cung cấp một số vật dụng cần thiết. Để có được điều đó, người ta phải thực hiện đổi chác – thông qua một tiến trình thương lượng mà người dân tộc luôn tỏ ra rất thành thạo và giỏi sắp xếp.
“Họ không dùng tiền mặt. Thậm chí họ không biết sử dụng tiền như thế nào, điều này không phải là trở ngại bởi lính tráng chúng tôi cũng chẳng có tiền. Vì vậy, chúng tôi thường trao đổi… Chẳng hạn, nếu anh muốn mua một con lợn, anh phải đưa cho họ một số thứ có giá trị tương đương. Có lần tôi đưa cho nhân viên chiếc đồng hồ và bảo cậu ta đi đổi một con lợn của đồng bào. Nhưng khi trở về, câu ta bảo không đổi được. Cậu ta kể rằng người dân tộc nói họ không thể đeo đồng hồ khi bơi dưới suối. À, thì ra chiếc đồng hồ Liên Xô này không có tính năng chống thấm. Người dân tộc thường xuống suối đánh cá và họ đủ thông minh để biết rằng chiếc đồng hồ đó không phù hợp”.
Ông Đài nhớ lại một lần trao đổi khác: “Có hôm tôi đem mấy chiếc quần đùi đi đổi một con lợn. Tôi tới ngôi làng gần đấy. Người dân tộc mà tôi gặp bảo rằng ông ta sẵn sàng đổi lợn lấy quần đùi. Nhưng ông ta chỉ chịu đưa cho tôi con lợn bé tí. Tôi thấy có con lợn to hơn liền nói với ông ta rằng tôi muốn con kia. Ông ấy liền hét lên rằng nếu tôi đem tới chiếc quần rộng hơn thì ông ta mới chịu đổi con lợn lớn hơn”.

Học viện Quân y là đơn vị trực thuộc Bộ Quốc phòng, được thành lập theo Sắc lệnh số 234/SL của Chính phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 28 tháng 8 năm 1948.
Ngày 10 tháng 3 năm 1949, Nhà trường khai giảng khoá học đầu tiên tại Đồi Trám thôn Tuần Lũng, xã Hoàng Hoa, huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc.

Trải qua hơn 70 năm xây dựng và trưởng thành, đã phát triển qua các giai đoạn: Trường Quân y sĩ Việt Nam (1949 – 1957), Trường Sĩ quan Quân y (1957 – 1962), Viện Nghiên cứu Y học quân sự (1962 – 1966), Trường Đại học Quân y (1966 – 1981/Quyết định số: 145-CP ngày 08 tháng 08 năm 1966 của CP), Học viện Quân y (từ năm 1981 – nay).

Hiện nay, Học viện có 2 bệnh viện thực hành là BVQY 103 và Bệnh viện Bỏng Quốc gia, 1 trường Cao đẳng quân y; 11 phòng, ban trực thuộc; 22 bộ môn y học cơ sở, y học quân sự, khoa học cơ bản, khoa học xã hội và nhân văn; 34 bộ môn, khoa y học lâm sàng và cận lâm sàng; 7 trung tâm và 5 hệ quản lý học viên.

Với những thành tựu đã đạt được trong suốt nhiều năm qua, Học viện được Đảng và Nhà nư­ớc tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý như: Huân chương Sao vàng, Huân ch­ương Hồ Chí Minh, Ba lần Danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân, Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân ch­ương Quân công hạng Nhất và hơn 20 Huân chương các loại…

(PS: “Truyền thống là những đức tính, tập quán, tư tưởng và lối sống được hình thành trong đời sống và được xã hội công nhận, nó được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và có tác dụng to lớn đối với mỗi cá nhân và toàn xã hội. Là tài sản tinh hoa của thế hệ trước chuyển giao cho thế hệ sau.” Nên nhóm Bs tham gia vụ Việt Á / test kit giả mạo 2020-2021 không đại diện cho truyền thống của ngôi trường này…).

Bài copy từ tác giả Nguyễn Anh Vũ.

---

(Bài viết dài nhưng đáng đọc và ngẫm nghĩ khi nói và làm, tks tác giả)

Chiến tranh là sự chết chóc, chia lìa và tốn kém tiền bạc. Trong chiến tranh mong mỏi duy nhất của người dân là hoà bình, đoàn tụ. Để tránh được chiến tranh chúng ta phải hiểu được nguyên do của từng cuộc chiến, từ đó có ứng xử thích hợp góp phần đẩy xa nguy cơ những cuộc chiến. Bài viết chỉ là sự phân tích logic với các sự kiện đang diễn ra. Những sự kiện về Phần Lan – Liên Xô tham khảo từ cuốn Sụp đổ của Jared Diamond.

TỪ PHẦN LAN
Nhìn vào bản đồ chúng ta thấy được Phần Lan có phía Bắc giáp với Na uy, phía Tây giáp với Thuỵ Điển, phía Đông giáp với Nga. Cách vịnh Phần Lan có Estonia, Latvia, Luthuania, Belarus.

Khoảng từ năm 1100, thì Phần Lan bị Thuỵ Điển và Nga tranh giành. Phần Lan gần như bị Thuỵ Điển kiểm soát đến năm 1809 thì Nga thôn tính hoàn toàn. Cách mạng tháng 10 của Nga nổ ra Phần Lan được độc lập. Từ đó Phần Lan là một nước theo chế độ dân chủ tư bản tự do, nhưng vẫn là một quốc gia nông nghiệp nghèo nàn.

Vào tháng 8 năm 1939 Hitler và Stalin ký với nhau Hiệp ước Bất tương xâm Đức – Liên Xô bao gồm cả thoả thuận ngầm Phần Lan thuộc ảnh hưởng của Liên Xô. Việc ký kết vừa xong thì bất ngờ Đức đánh vào Ba Lan. Stalin hiểu càng phải đẩy biên giới của Liên Xô càng xa phía Tây càng tốt nhằm ngăn chặn mối đe doạ của Đức. Do đó vào tháng 10 năm 1939, Liên Xô gửi tối hậu thư yêu cầu bốn nước vùng Baltic: Phần Lan, Estonia, Latvia và Luthuania sát nhập vào Liên Xô duy nhất chỉ có Phần Lan từ chối.

Đầu tháng 10 năm 1939 Liên Xô đưa ra hai yêu sách với Phần Lan: Biên giới Liên Xô – Phần Lan ở Eo đất Karelia phải lùi xa Leningrad. Và Phần Lan phải để Liên Xô thiết lập căn cứ Hải quân trên bờ biển phía Nam Phần Lan gần thủ đô Helsinki đồng thời nhượng lại một số đảo nhỏ trong vịnh Phần Lan. Lo sợ nếu nhượng bộ một phần yêu sách sẽ phải tiếp tục nhượng bộ trong tương lai, họ từ chối.

Ngày 30 tháng 11 năm 1939 Liên Xô dùng 500.000 quân với hàng ngàn xe tăng, máy bay và pháo binh tối tân. Phần Lan không có xe tăng, máy bay, pháo binh cũng như súng chống tăng. Họ chỉ có súng cá nhân và súng máy nhưng đạn được hạn chế. Họ sử dụng chiến thuật du kích sử dụng ván trượt tuyết để kéo dài trận chiến đấu. Không có một nước nào giúp đỡ họ trong cuộc chiến này cả. Binh lính Phần Lan hiểu họ đang chiến đấu cho gia đình, cho đất nước và nền độc lập. Họ khao khát hy sinh cho nền độc lập của họ. Việc kéo dài chiến tranh làm tổn thất quân lính Liên Xô phục vụ mục đích đàm phán với Liên Xô và chờ sự chi viện các nước đồng minh. Nhưng tất cả lời hứa chi viện đều là lừa phỉnh dối trá, chẳng có quân đội và máy bay nào sẵn sàng cho việc chi viện cả. Yêu sách của Liên Xô để kết thúc chiến tranh là toàn bộ vùng đất của Karelia, số dân ở đây vào khoảng 10% dân số Phần Lan phải rời bỏ Karelia lùi về phần đất còn lại của Phần Lan (giải toả trắng). Cảng Hanko gần Helsinki được Nga sử dụng làm căn cứ hải quân.

Đến năm 1941 Phần Lan lại bị cuốn vào chiến tranh thế giới thứ 2 vì họ cũng muốn lấy lại vùng đất Karelia. Đến tháng 7 năm 1944 họ phải đến Moscow để tìm kiếm hoà bình và ký hiệp định mới. Phần Lan trả tiền bồi thường chiến tranh cho Liên Xô 300 triệu đô trong 6 năm. Đó là khoản tiền lớn đối với nền kinh tế nhỏ lẻ chưa công nghiệp hoá của Phần Lan lúc bấy giờ. Rồi chính nghịch cảnh này là động lực cho họ phát triển công nghiệp nặng như đóng tàu, các nhà máy xuất khẩu. Phần Lan phải chấp nhận 20% giao thương thương mại với Liên Xô. Phần Lan nhập khẩu dầu, đầu máy xe lửa, nhà máy điện hạt nhân và kể cả xe Moskvich của Liên Xô. Phần Lan xuất khẩu tàu thuyền, tàu phá băng, hàng tiêu dùng sang Liên Xô. Về phía Liên Xô, Phần Lan là nguồn cung cấp công nghệ và là cửa ngõ của Liên Xô đến với phương Tây.

Với họ là một đất nước nhỏ bé và yếu ớt, không nhận được sự giúp đỡ nào từ phương Tây khi bị Liên Xô xâm lược. Do đó việc duy trì sự tin tưởng của Liên Xô đòi hỏi họ phải hạ mình bằng cách hy sinh một số về kinh tế và một số tự do biểu đạt. Họ phải kiểm duyệt để truyền thông không được nói xấu Liên Xô. Họ hiểu rằng Phần Lan sẽ không bao giờ an toàn nếu Liên Xô cảm thấy không an toàn. Trong quan hệ đối ngoại, Phần Lan luôn đi trên dây giữa việc phát triển mối quan hệ với phương Tây đồng thời duy trì tin cậy với Liên Xô. Khi tổng thống của Phần Lan đang được Liên Xô tin cậy thì họ thậm chí thông qua một đạo luật khẩn cấp để gia hạn nhiệm kỳ của tổng thống Kekkonen thêm 4 năm.

Đây là một thể chế dân chủ xã hội tự do mà trong nhiều thập niên vẫn duy trì được một mối quan hệ tuyệt hảo và tin cậy với Liên bang Xô Viết trước đây và nước Nga hiện thời mà không phải trở thành một nước đàn em.

Phần Lan chỉ là một nước nhỏ, có biên giới dài với Liên Xô. Không thể trông cậy vào các nước đồng minh. Trách nhiệm sống còn của của dân tộc, của đất nước phải tự thân. Nước xa không cứu được lửa gần. Cho dù là một thành viên của EU và từng được mời gia nhập khối NATO nhưng cho đến nay Phần Lan vẫn chỉ bảo lưu lời mời đó. Họ biết rằng nếu họ gia nhập NATO thì chắc chắn Nga không để cho họ được yên ổn.

NHÌN VỀ UKRAINE
Năm 1991 Liên Xô Viết tan rã, 12 nước cộng hoà lần lượt được tách ra và tuyên bố độc lập. Ukraine là một trong số các nước cộng hoà đó tách ra từ Liên Xô. Giống như Nga sau khi được tách ra, Ukraine cũng có tình trạng kinh tế trì trệ. Hy vọng kinh tế khởi sắc nhờ việc bắt tay hợp tác với phương Tây và Mỹ. Sự thật Mỹ và phương Tây không hậu thuẫn cho Ukraine phát triển kinh tế trong hoà bình và thịnh vượng. Họ chỉ hậu thuẫn vũ khí quân sự để Ukraine đối đầu với Nga. Ukraine không học được bài học mà Phần Lan đã rút ra: họ sẽ không an toàn nếu Nga không cảm thấy an toàn.

Lịch sử không có chữ nếu, nhưng lịch sử mang lại cho chúng ta những bài học. Tại thời điểm Nga chiếm đóng bán đảo Crimea của Ukraine, sau đó sáp nhập vào Nga, nếu Ukraine chấp nhận thực tại như Phần Lan đã từng chấp nhận mất lãnh thổ, đồng thời không có ý định gia nhập vào khối NATO, làm cho Nga không cảm thấy bị mất an toàn thì sẽ không có sự kiện Putin ký sắc lệnh công nhận độc lập hai vùng ly khai Ukraine ngày hôm nay. Chấp nhận thực tại về lãnh thổ, đóng sách vở sang Phần Lan học cách phát triển bên cạnh một nước lớn mà không phải làm đàn em. Tranh thủ nguồn năng lượng giá rẻ của Nga để giảm chi phí đầu vào cho sản xuất công nghiệp. Bài học đầu tiên mà Phần Lan dạy cho Ukraine không phải là phát triển kinh tế mà: Muốn mình an toàn thì đừng để Nga cảm thấy mất an toàn từ mình và nước xa không cứu được lửa gần.

Bài học Phần Lan không được áp dụng, nên Ukraine trở thành con tốt trong bàn cờ địa chính trị giữa Nga với Mỹ và các nước phương Tây, để tự mình đứng vào những nước thuộc Thế giới hỗn loạn. Đó là những nước mà tiến hay lùi đều không được nữa. Lưu ý với các bạn rất nhiều nước thuộc Thế giới hỗn loạn có nguyên nhân từ Mỹ mà tôi có thể kể tên: Iraq, Somali, Afghastan, Syria … Ukraine sẽ không bao giờ thắng Nga trong các cuộc tranh chấp và Mỹ cùng với các nước phương Tây cũng chẳng bao giờ cho phép Ukraine thua tan tác. Họ sẽ tiếp tục hơi thổi ngạt để Ukraine ít nhất cũng sống lâm sàng với mục đích là một cái gai chọc vào sườn của Nga.

Lần lượt các nước Đông Âu trong phe CNXH cũ và những nước cộng hoà tách từ Liên Xô trở thành thành viên của EU và gia nhập khối NATO. Rào dậu biên giới, bước đệm để bảo vệ sự tấn công quân sự ngày càng siết chặt nước Nga. Kinh tế giảm sút, tiếng nói trên nghị trường Quốc tế không có giá trị, chỉ còn lại sức mạnh quân sự. Các đòn trừng phạt của Liên minh Châu Âu (EU) liên tục giáng vào Nga làm cho nền kinh tế khó khăn càng khó khăn hơn. Do đó Nga có thể cho rằng nền kinh tế của họ đã nằm ở đáy rồi, họ không còn gì mà mất về mặt kinh tế nữa, mà nếu có mất cũng không đáng kể.

Là một Quốc gia đã từng là cường quốc, Nga không thể đứng khoanh tay nhìn bản thân bị siết chặt đến mức ngạt thở. Nga sẽ không chấp nhận việc bị đe doạ về quân sự và kinh tế. Đó là lý do mà Putin ký sắc lệnh công nhận độc lập hai vùng ly khai Ukraine.

BÀI HỌC CHO VIỆT NAM
Địa chính trị của Thế giới luôn biến đổi như biểu đồ chứng khoán. Không có đồng minh vĩnh viễn, chỉ có lợi ích vĩnh viễn, là một câu mà chúng ta vẫn thường nghe và nó luôn đúng. Chúng ta không từng nghĩ đến việc sụp đổ của Liên Xô và cuối cùng nó đã xảy ra. Thì chuyện Trung Quốc tan đàn sẻ nghé cũng hoàn toàn có thể đến. Do đó việc kiên trì với mục đích kéo dài hoà bình cho đất nước, tranh thủ phát triển kinh tế, mang lại cuộc sống ngày càng tốt hơn cho người dân là điều mà chúng ta cần hướng tới.

Hiện nay có một số “chí sĩ yêu nước bàn phím” tự nhận là cấp tiến, nhưng tầm nhìn không qua ngọn cỏ. Đó là những người bài Tàu một cách cực đoan, nhưng thực tế chuyên buôn hàng Tàu đểu, hay nếu bắt phải bỏ tất cả những thứ gì liên quan đến Trung Quốc ra thì họ đang khoả thân. Do nhận thức kém, do mù quáng họ luôn luôn kích động chống phá ảnh hưởng đến đường lối ngoại giao của nhà nước. Xin được nhắc lại một bài học nữa từ Phần Lan, là một nước dân chủ tự do nhưng họ phải kiểm duyệt để truyền thông không được nói xấu Liên Xô. Những người tự nhận là cấp tiến muốn nước mình phải là đồng minh của Mỹ, cho Mỹ thuê Cảng quân sự Cam Ranh với hy vọng Mỹ sẽ bảo vệ mình. Họ không biết hay quên rằng Mỹ đã từng bỏ rơi đồng minh của mình là Việt Nam Cộng hoà hay gần đây nhất là Afghanistan. Những “chí sĩ yêu nước bàn phím” này luôn muốn người phát ngôn Bộ Ngoại giao phải nói như họ nói. Sống bên cạnh thằng hàng xóm đầu gấu mà lắm tiền, thì phải ăn nói nhỏ nhẹ chứ không nó vả cho không còn cái răng nào!

Việt Nam một nước nhỏ sống bên một nước lớn Trung Quốc luôn có dã tâm xâm chiếm, vị trí địa chính trị của chúng ta tương tự như Phần Lan với Liên Xô hay như Ukraine với Nga. Do vậy chúng ta cần phải học kỹ những bài học lịch sử đã và đang diễn ra trên thế giới. Là người đã sống trong chiến tranh, có nhiều mất mát trong chiến tranh tôi luôn trân quý hoà bình. Vì vậy đối với tôi một lãnh tụ giỏi là người có đường lối ngoại giao uyển chuyển làm sao cho đất nước không chịu chiến tranh để phát triển kinh tế, từng bước cải thiện đời sống cho nhân dân!

Khủng hoảng Ucraine
20/2/2022
Viet Nguyen Trung

Đã lâu lắm rồi tôi không viết, phần vì không có thời gian, phần vì cảm thấy rằng trong thế giới này dòng thông tin khách quan, lương tâm dường như bị nhấn chìm trong dòng lũ của những thông tin tuyên truyền sai lệch, có chủ ý nhằm bóp méo sự việc.

Hiện nay dòng thông tin chính thống của chúng ta ở Việt Nam trong xung đột Nga – Ucraine đa phần ủng hộ Nga. Có thể đó là chính sách, nhưng tôi nghĩ nguyên nhân ở đây là sự yếu kém về tư duy, về kiến thức của một số bộ phận truyền thông. Họ chỉ đọc và lấy tin từ Nga mà truyền thông Nga 20 năm nay đã bị chế độ độc tài Putin thao túng và biến thành truyền thông nô lệ sắn sàng sản xuất ra những thông tin sai lệch trắng trợn phục vụ cho cuộc chiến kiểu mới. Vì vậy tôi muốn viết cho những người có lương tri, có tư duy. Nếu những kiến thức hạn hẹp của tôi có làm cho một số người hiểu bản chất của cuộc xung đột này như nó là thì âu cũng đạt được mục đích rồi.

Mấy tháng nay cả thế giới quay cuồng trong vòng xoáy của thông tin: Nga dồn 170000 quân đến biên giới với Ucraine với rất nhiều vũ khí hiện đại nhất (hôm nay là cả tên lửa hạt nhân). Các nguồn thông tin trái chiều nhau ngày này qua ngày khác. Câu hỏi đặt ra: liệu Nga có xâm lược Ucraine không? Có một cuộc chiến tranh lớn hay không? Liệu có thể xẩy ra một cuộc chiến tranh thế giới mới (tôi gọi đó là Chiến Tranh Thế Giới thứ 4 vì Chiến Tranh Thế Giới thứ 3 là chiến tranh lạnh đã kết thúc rồi)?

Chiến Tranh đã bắt đầu. Chiến Tranh Ucraine- Nga đã bắt đầu từ 8 năm trước khi Nga xâm chiếm Crimea và một phần Donbass, khi 15000 người Ucraine đã nằm xuống để bảo về mảnh đất của mình. Cuộc chiến tranh đó chưa kết thúc và sẽ còn kéo dài. Những việc xẩy ra hôm nay chỉ là một hình thức tăng lên của xung đột mà thôi.

1. Cuộc Chiến Tranh Kiểu Mới Muốn hiểu về cuộc chiến hôm nay tại Ucraine chúng ta cần tìm hiểu về khái niệm Chiến Tranh Kiểu Mới, Chiến Tranh lai. Tiếng Nga gọi là Гибридная Война (Hybrid Warfare). Đây là tổng hợp những hành động phá hoại, chiến tranh mà phía tấn công không cần phải đưa quân vào theo cách truyền thống nhưng làm tổn hại đối phương bằng các chiến dịch phá hoại, đánh phá, dùng các chiến dịch giấu mặt, bao gồm cả chiến tranh thông tin, chiến tranh mạng, có thể dùng cách giúp đỡ những lực lượng nổi dậy, phá hoại bên trong. Cuộc chiến tranh này diễn ra trong cả thời bình, nó xoá nhoà ranh giới Chiến Tranh và Hoà Bình. Thường thì phía tấn công phủ nhận tất cả những sự tham gia của họ. Kiểu chiến tranh này đã có từ thời Cổ. Thời nhà Tần đã dùng ngân khố để mua chuộc tầng lớp quan lại cao cấp của các nước nhỏ, chia rẽ… và đã thôn tính hết các nước tại Trung Quốc. Chính quyền độc tài của Putin đưa lên thành học thuyết, thành nghệ thuật. Mỗi một chính quyền, thể chế sẽ chọn cho mình một học thuyết chiến tranh phù hợp. Nước Nga độc tài với thể chế dựa trên sự dối trá vô cùng thích hợp với kiểu chiến tranh này. Cha đẻ của Học thuyết Chiến Tranh Kiểu Mới (Hybrid Warfare) của Nga là tướng Valeri Gerasimov, tổng tham mưu trưởng quân đội Nga. Mấy chục năm trở lại đây thế giới có xu hướng của những cuộc cách mạng của Quyền Công Dân. Ở các nước độc tài người dân đã chán ngấy với tham nhũng, với độc tài, với cuộc sống mất quyền con người và họ nổi lên đòi Quyền Công Dân (cách mạng ở Gruzia, cách mạng Cam và Nhân Phẩm ở Ucraine, “ Mùa Xuân Ả Rập” ở nhiều nước Ả Rập, nổi dậy ở Belarus, ở Kazastan…). Xu thế đó là không thể tránh khỏi. Để có thể chống lại chính quyền của các nước mà các cuộc Cách Mạng đã thay đổi thể chế, giữ các nước này trong vòng ảnh hưởng của mình học thuyết (Hybrid Warfare) của Nga do Gerasimov viết đã ra đời. Học thuyết chiến tranh (Hybrid Warfare) của Gerasimov đánh vào những mắt xích yếu nhất của thể chế phương Tây dựa trên nguyên tắc Kiềm Chế. Khi xẩy ra bất kỳ vấn đề gì phương Tây cần nhiều thời gian để thảo luận, phân tích, tham khảo ý kiến và thống nhất ý kiến của các cơ quan nhà nước khác nhau. Ngược lại theo học thuyết này Nga làm rất nhanh, rất gắt gao, rất uyển chuyển… mà không quan tâm đến tính hợp pháp và luật pháp quốc tế. Chính vì vậy trên thế giới và đặc biệt là Việt Nam người ta coi Putin như một nhà lãnh đạo tài ba và khó đoán, quay các lãnh đạo phương Tây đầy kinh nghiệm như chong chóng, qua mặt họ. Đơn giản vì ông ta dùng (Hybrid Warfare) và chơi không theo luật. Nếu ông ta không phải là Tổng Thống của một nước lớn nhất thế giới, với lượng vũ khí hạt nhân có thể làm cho hành tinh này hủy diệt, với lượng nguyên liệu thô khổng lồ mà nền kinh tế thế giới thèm muốn thì ông ta chỉ là một kẻ thần kinh khó đoán, một thằng cùn của thời hiện đại mà thôi.
   Đặc điểm của Học thuyết chiến tranh này là không nhất thiết phải đưa quân trực tiếp vào mà có thể dùng quân ly khai, và có vô vàn phương án khác nhau mà Putin đã dùng trong những năm qua: đưa quân không phù hiệu vào để lấy Crimea, đưa quân đánh thuê và dùng một phần quân nổi dậy để chiếm Donbass, đưa quân đánh thuê để gây bất ổn ở châu Phí, ủng hộ chế độ độc tài Syria, nổ, phá hoại ở Ucrain, đầu độc bằng phóng xạ cựu tổng thống Ucraine Usenk, Navalny, hàng loạt nhưng người chống đối lưu vong ở Anh, tấn công mạng, can thiệp bầu cử ở Mỹ, Anh, Đức, dùng chiến tranh thông tin khi bẻ cong và bôi đen mọi thứ, đưa quân dọa dẫm, tập trận hạt nhân, mua chuộc các chính khách châu Âu và các nước muốn phá hoại, cài người vào hệ thống chính quyền đối phương. Tất cả mọi sắc mầu của Học thuyết chiến tranh (Hybrid Warfare) đã, đang và sẽ dùng ở Ucraine. Với lý thuyết chiến tranh này Putin dường như có hàng trăm dụng cụ khác nhau để thử thần kinh của thế giới cũng như gây bất ổn, dùng cái này không được ông ta dùng cái khác và cuộc chiến còn dài. Một điều quan trọng trong học thuyết này là KHÔNG BAO GIỜ THỪA NHẬN NHỮNG ĐỘNG THÁI PHÁ HOẠI BẨN THỈU VÀ TRÁI LUẬT CỦA MÌNH
2. Mục đích của Putin Người ta nói đến việc Putin không muốn Ucraine vào Nato, đến những “ lời hứa “ của phương Tây không mở rộng xuống phía Đông, đến việc Putin quan ngại tên lửa của Nato sẽ bay đến Moscow trong vòng 7 phút nếu đặt trên lãnh thổ Ucraine… Tất cả những điều đó chỉ là vớ vẩn. Tên lửa Nato từ 3 nước cộng hoà Ban Tích bay đến Moscow còn nhanh hơn từ Ucraine, tại sao Putin không có ý kiến gì khi liên minh kết nạp 3 nước này? Việc Ucraine gia nhập Nato thì Putin thừa hiểu rằng điều đó gần như không thể. Trong điều lệ của Nato ghi rõ rằng: Khối sẽ không kết nạp thành viên mới nếu:

• Một thành viên bất kỳ bỏ phiếu chống
• Nước muốn vào Nato đang có xung đột lãnh thổ với nước khác Cả 2 điều đó nói lên một điều khả năng Nato kết nạp Ucraine gần như bằng 0 vì rất nhiều nước châu Âu chống lại việc kết nạp Ucraine. Cũng cần phải nói thêm rằng một trong những chiến lược quan trọng của Nga trong học thuyết chiến tranh là bỏ ra rất nhiều tiền để mua chuộc các lãnh đạo châu Âu. Hệ thống chính quyền các nước châu Âu giám sát rất chặt chẽ nên khó tham nhũng. Quan chức vì vậy thường nghèo. Vì vậy họ khó tránh được cám dỗ từ tiền của Nga. Tỷ phú Nga, người rất thân cận của gia đình Enlsin và đã từng là bạn thân thiết của Putin Pugachev nói rằng nhiều quan chức châu Âu sẵn sàng nhận tiền của Nga. Nhiều báo chí công khai nói rằng thủ tướng Hung, Tổng Thống Tiệp, bộ trưởng ngoại giao Áo là người thân tín của Nga. Cựu Quốc Trưởng Đức Schroder hiện đang là lãnh đạo của tập đoàn dầu khí nhà nước Nga Rosnhef, cựu Thủ Tướng Pháp Fransoa Fion nằm trong ban lãnh đạo của Sibira, điều đó giải thích tại sao Pháp và Đức luôn chống các đòn trừng phạt lên Nga và luôn kêu gọi Ucraine thực hiện thỏa thuận Minsco, thỏa thuận chết người với Ucraine. Vậy Putin muốn gì ở Ucraine? Putin luôn coi sự sụp đổ của Liên Xô là thảm họa của thế kỷ, ông ta coi điều này là Bi Kịch của chính ông ta. Vì vậy các vùng đất Liên Xô cũ ông ta coi là đất Nga, đất của ông ta. Ít nhất là các vùng đất như Belarus, Kazastan, Ucraine. Ucraine chiếm một vai trò đặc biệt quan trọng trong đó, vì Kiev được coi là khởi nguồn của nước Nga cổ. Sau cuộc Cách Mạng Nhân Phẩm Putin nhìn thấy rõ Ucraine bắt đầu chuyển hướng sang phương Tây, dần dần đi theo mô hình dân chủ, văn minh… Putin thì muốn thấy một Ucraine đi theo chế độ độc tài kiểu Nga. Một Ucraine phát triển theo hướng dân chủ theo mô hình phương Tây sẽ là một tấm gương xấu cho nhân dân Nga. Lúc đó thay đổi cũng chắc chắn sẽ đến với nước Nga. Chính vì vậy Putin dùng Học thuyết chiến tranh (Hybrid Warfare) để Ucraine không thể phát triển được, để phải quay lại chịu sự ảnh hưởng của Nga. Cụ thể lần này Putin muốn ép Ucraine thực hiện thỏa thuận Minsco. Nếu Ucraine chấp nhận và lùi bước thì sẽ có vô vàn phương án khác để Ucraine không bao giờ phát triển.

1. Nước Nga thời Putin Với chính sách của Putin trong đối ngoại khi dùng Học thuyết chiến tranh (Hybrid Warfare) có thể ông ta sẽ đạt được những mục đích của chính ông ta và tạm thời chiến thắng. Kẻ thua là nước Nga, dân tộc Nga. Dần dần các nước đều hiểu và đánh giá Nga là kẻ không tuân thủ luật pháp quốc tế, không đáng tin và luôn chơi bẩn. Thế giới sẽ đoàn kết để chống lại những trò bẩn của nước Nga. Hôm nay Nga không có ai là đồng minh, là bạn thực sự. Trước nguy cơ cấm vận phương Tây phải tranh thủ tình bạn của Trung Quốc, một kẻ đang mơ lấy lại những vùng đất Sa Hoàng chiếm của nhà Thanh. Với chính sách này chưa nói đến vai trò cường quốc, trước mắt với những chính sách trừng phạt của phương Tây cộng với chế độ độc tài tham nhũng vô độ, bóp nghẹt tự do… cái ngày chế độ Putin sụp đổ rồi sẽ đến.
2. Tương lai Ucraine Chắc chắn con đường phía trước cho Ucraine và dân tộc Ucraine sẽ đầy chông gai và khó khăn. Làm thế nào để “thoát Nga“ nhưng không trở thành quân bài trong tay các cường quốc thực sự là bài toán khó. Nếu thuần phục Nga, đi theo mô hình phát triển của Nga sẽ có hoà bình tạm thời, hoà bình giả tạo, nhưng đất nước Ucraine, dân tộc Ucraine sẽ là người thua. Lịch sử chỉ ra rằng những nước thân Nga (Liên Xô), đi theo mô hình của Nga (Liên Xô) đều kém dân chủ, lạc hậu, không phát triển về mọi mặt (Venezuela, Syria, Triều Tiên, Cu Ba, Armenia, Kazastan, Uzbekistan, Kirgizia, Belarus…). Bản thân nước Nga với những tài nguyên thiên nhiên giàu nhất thế giới, với nền tảng công nghiệp và khoa học không hề tồi của Liên Xô để lại hôm nay là một nước kém về kinh tế, độc tài, lạc hậu, y tế ở mức thảm hoạ, nông thôn nghèo đói, sống chủ yếu vào việc bán tài nguyên. Đi theo mô hình của phương Tây thì trái với ý muốn của Putin và với việc Nga áp dụng chiến tranh kiểu mới (Hybrid Warfare) thì đau thương, mất mát là không tránh khỏi. Nhưng về lâu dài chẳng còn con đường nào khác. Vậy chìa khoá của sự phát triển nằm ở đâu? Nằm chính trong những con người Ucraine. Ucraine là một đất nước có đủ tài nguyên và mọi thứ để phát triển. Đất nước có những con người tài năng, yêu nước… nhưng như một cái Nghiệp tầng lớp Elit của Ucraine thường rất tham lam và không đoàn kết. Năm 2004 sau Cách Mạng Cam Ucraine đã có cơ hội tuyệt vời để “thoát Nga“ nhưng Timosenko khi đó đã phá hỏng tất cả. Sau này hết Tổng Thống này lên lại Tổng Thống khác, đều tham nhũng nên đất nước mới có ngày hôm nay. Người ta nói đến và trông cậy vào sự giúp đỡ tài chính của phương Tây cho Ucraine nhưng nếu nhìn vào số tiền mà các cấp chính quyền tham nhũng 1 năm 45-50 tỷ đô la Mỹ (theo những nguồn tin rất đáng tin cậy) thì sự giúp đỡ tài chính là rất rất bé và Ucraine hoàn toàn có thể không cần đến nó mà có thể tự mình phát triển. Lịch sử có nhiều thí dụ về những chế độ được giúp đỡ , viện trợ rất nhiều nhưng cuối cùng cũng thất bại. Trước đây Nam Việt Nam được Mỹ viện trợ nguồn tiền khổng lồ, Mỹ trực tiếp tham chiến với lực lượng vô cùng lớn mà vẫn thua. Trường hợp Afghanistan mới đây cũng là điển hình. Lịch sử cũng có nhiều thí dụ một nước nhỏ sống cạnh một nước lớn với đầy dã tâm, hay nằm cạnh kẻ ngông cuồng nhưng với chính sách đúng, đoàn kết… thì vẫn rất thành công (Đài Loan, Hàn Quốc, Phần Lan…). Hy vọng Ucraine sẽ xuất hiện tầng lớp Elit đủ ý chí, lương tâm, dũng cảm,… để xây dựng, để thay đổi đất nước Ucraine. Khi đó máu của các anh hùng đã hy sinh vì một đất nước Ucraine dân chủ, phát triển theo kiểu văn minh mới không uổng phí.
3. Việt Nam và Trung Quốc Có một chi tiết đáng chú ý như thế này: Học thuyết chiến tranh (Hybrid Warfare) của tướng Gerasimov rất giống với Học Thuyết “Chiến Tranh không hạn chế“ của Trung Quốc viết năm 1999. Vị trí và vị thế của Ucraine và Việt Nam rất giống nhau. Chiến tranh biên giới 1979 theo tôi chính là Hybrid Warfare khi đánh mà không chiếm, chỉ phá tan hạ tầng rồi rút. Nền kinh tế của chúng ta phụ thuộc vào Trung Quốc hơn rất nhiều so với Ucraine phụ thuộc Nga. Chúng ta chỉ nhìn họ chỉ cấm biên giới thôi mà nông sản đã khốn khổ như thế nào rồi, nếu họ dùng Hybrid Warfare (hay là Chiến Tranh không hạn chế) khi họ không hài lòng với chúng ta thì mọi chuyện sẽ ra sao?! Hôm nay tại Ucraine quyết định tương lai của thế giới hay ít nhất là quyền tự quyết của các quốc gia và dân tộc nhỏ. Nếu Nga đàn áp thành công Ucraine, Trung Quốc sẽ nhìn Việt Nam và Đài Loan theo kiểu khác, các nơi khác trên thế giới cũng vậy. Hôm nay Putin gây chiến với Ucraine mà không bị trừng phạt gì thì ngày mai lửa có thể cháy ngay trên mảnh đất chúng ta đang sống. Hãy nhìn, hãy hiểu, hãy tư duy, nếu không ủng hộ Ucraine thì ít nhất không ủng hộ những hành động xâm lược của Putin! Rồi cuối cùng Văn Minh, Cái Thiện cũng sẽ thắng! Tôi có niềm tin như vậy! Cái giá của Tự Do! Ảnh dưới là Tổng Thống thứ 3 của Ucraine: phía trái là ảnh một thủ lĩnh được dân tộc Ucraine bầu lên, ảnh phải là ảnh Nga đã đầu độc ông bằng chất độc Diosin! Đó là cái giá phải trả nếu muốn thoát Nga, đi theo con đường Dân Chủ, Tự Do!